ارزشیابی از طریق آزمون کتبی چگونه است
دکتر غلامعلی احمدی
مقدمه:
آزمون های کتبی یکی از ابزارهای ارزشیابی است که به صورت کتبی اجرا می شود و آن مجموعه پرسشهایی است که فراگیر باید کتباً به آنها پاسخ گوید. آزمونهای کتبی پیشرفت تحصیلی از نظر ساخت به دو دسته تقسیم
می شوند. 1. آزمونهای میزان شده 2. آزمونهای معلم ساخته. در فرآیند فعالیتهای آموزشی اکثراً از آزمونهای معلم ساخته استفاده می شود.
آزمونهای میزان شده آزمونهایی هستند که به وسیلة مؤسسات آزمون سازی یا مراکز آموزشی علمی برای اندازه گیری پیشرفت تحصیلی در یک دوره یا مقطع خاصی تهیه و توزیع می شوند. استفاده از معیار نسبی، داشتن روایی و اعتبار،فراهم آوردن داده های هنجاری یا نرمی، داشتن تخصص و دقت کافی برای آزماینده و اختصاص داشتن به گروه سنی و کلاس خاص از ویژگیهای آزمون های میزان شده است. اما آزمون های معلم ساخته آزمون هایی هستند که معلم برای ارزشیابی تحصیلی دانشجویان و شاگردان خود تهیه می کند و در طول یا پایان دورة آموزشی به اجرا در می آورد. در این نوع آزمونها مطلق اندازه گیری که مورد استفاده قرار می گیرد ملاک است. در تهیه و اجرای این آزمون ها با یستی دقت کافی مبذول داشت تا برای تصمیم گیری ارزش مطلوبی داشته باشند و از روایی و اعتبار مطلوب برخوردار باشد.
آزمونهای معلم ساخته کتبی انواع مختلفی دارد:1. محدود پاسخ2. گسترده پاسخ.
سؤالات آزمونهای گسترده پاسخ یا انشایی:
این نوع آزمونها رایج ترین معلم ساخته هستند. در این نوع آزمونها امتحان شونده تا حدودی آزادی عمل دارد زیرا هر سؤال صحنة وسیعی برای تشریح عقاید و جنبه های مختلف فکری برای وی فراهم می آورد و به فراگیر امکان می دهد که اطلاعات را به یاد بیاورد و به زبان و کلمات خود افکار و عقاید خود را مرتب کند. دراین آزمونها فراگیرشیوه های مختلف طرز بیان عقاید،گرایش های فردی،قدرت سازمان دهی و قوة نو آوری و ابتکار خود رامشخص می کند ومی توان گفت که این عوامل تاحدودی انعکاسی از روشهای تدریس معلم است. این نوع آزمونها برای اندازه گیری سطوح بالای یادگیری در حیطة شناختی مانند تجزیه و تحلیل،ترکیب و ارزشیابی مفید هستند بدین ترتیب از این گونه آزمونها می توان برای اندازه گیری عملکردهای پیچیدة یادگیری مانند آفرینندگی،خلاقیت، تنظیم فکرو سازمان دادن مطالب استفاده کرد.
با وجود این، آزمونهای انشایی دارای محدودیتها و مشکلاتی به شرح زیر است.
1. تأثیر نظر تصحیح کننده در قضاوت .
2. وقت گیر بودن تصحیح اوراق به ویژه زمانی که تعداد فراگیران زیاد باشد.
3. ضعف قدرت نگارش سبب می شودکه فراگیر نتواند دانسته های خود را به روشنی بیان کند.
4. امکان سنجش برخی از زمینه ها مثل سرعت انتقال و انتخاب و آمادگی وجود ندارد.
5. این نوع آزمونها نمونة کوچکی از مطالب تدریس شده و هدفهای آموزشی را می سنجد.
نحوه تهیه سؤالات آزمونهای تشریحی(یا انشایی):
همانگونه که توضیح داده شد، آزمونهای تشریحی یاانشایی به آزمون هایی اطلاق می شود که پاسخ سؤالات آنها از یک پاراگراف تا یک انشاء یا مقالة کامل را شامل شود. قواعد تهیه سؤالات انشایی (گسترده پاسخ) به شرح زیر است:
1. سؤال رابایدطوری تهیه نمودکه به طورمستقیم به هدف مورد اندازه گیری مربوط باشد.
2. سؤال را باید طوری نوشت که موضوع مهمی را مورد سنجش قرار دهد.
3. صورت سؤال های انشایی باید، هم از نظر آیین نگارش و هم از نظر رسم الخط واضح و مشخص باشد.
4. در تهیه سؤالات انشایی، از کاربرد کلمات چه کسی، چه وقت، کجا و … (کلماتی که حکایت از اندازه گیری امور جزئی و کم اهمیت می نماید) باید پرهیز نمود.
5. به پاسخ دهندگان حق انتخاب چند سؤال از میان تعدادی سؤال داده نشود، زیرا این کار امکان مقایسه عملکرد فراگیران را در هر سؤال از میان می برد.
6. زمان کافی به پاسخ دهندگان داده شود و حتی الامکان برای هر سؤال وقت جداگانه ای پیشنهاد شود. برای هر پاسخ باید دو زمان در نظر گرفت یک زمان برای فکر کردن و یک زمان برای نوشتن پاسخ.
7. با نوشتن سؤالاتی که به جواب کوتاه نیاز دارند تعداد سؤالات افزایش داده شود.
8. سؤالات انشایی با واژه ها یا عباراتی از این قبیل طرح شود: توضیح دهید، تشریح کنید، مقایسه کنید، دلایل این امر را بنویسید،
مثال های اصیل و ابتکاری این موضوع را ذکر کنید، چگونگی این امر را توضیح دهید، این رویداد را پیش بینی کنید و …
9. در شرایطی که وقت محدود است سؤالات انشایی و عینی در یک امتحان به کار نرود. بهتر است ابتدا سؤالات تستی را بدهید آنگاه در پایان وقت مقرر سؤالات را جمع کنید سپس سؤالات انشایی را توزیع کنید.
10. استفاده از سؤالات انشایی را باید به هدف هایی محدود نمود که با سایر انواع آزمون ها به خوبی قابل سنجش نیستند. معمولاً برای اندازه گیری سطوح بالای یادگیری مانند تجزیه و تحلیل، ترکیب وارزش یابی از این سؤالات استفاده می شود.
11. در سؤالاتی که برای سنجش توانایی ارزشیابی آزمون شونده تهیه می شوند از موقعیت های بدیع و تازه استفاده کنید.
12. سؤالات مربوط به مطالب و عقاید باید از آزمون شونده بخواهد تا شواهد لازم برای مستند کردن عقیده انتخابی خود را بیان کند نه این که از او خواسته شود تا صرفاً عقاید شخصی خود را شرح دهد. یعنی برای توضیحات خود دلیل و شاهد ذکر کند.
در اینجا ذکر دو نکته لازم است:
1. توانایی های ذهنی و مهارت هایی که با سؤالات انشایی (گسترده پاسخ) می توان سنجید، کاربرد، تجزیه و تحلیل، ترکیب و ارزشیابی می باشد.
2. از سؤالات انشایی (گسترده پاسخ) بهتر است هر ماه با سایر انواع، سؤالات در امتحانات پایانی اعم از پایان سال، نوبت یا نیمسال تحصیلی استفاده گردد و در امتحانات مرحله ای یک و حداکثر دو سؤال در یک کوئیز (امتحان قوه) گنجانیده شود.
قواعد تصحیح و نمره دادن به سؤالات انشایی (تشریحی)
1. برای هر سؤال پاسخنامه تهیه کنید و اجزاء بارم هر سؤال رامعین کنید.
2. پاسخ هر سؤال رابا توجه به هدفی که درسؤال گنجانده شده است تصحیح کنید.
3. از دخالت دادن عواملی مانند خوش نویسی، تمیزی، نکات املایی و انشایی در تصحیح هر سؤال پرهیز کنید.
4. تمام پاسخ آزمون شوندگان را به یک سؤال تصحیح کنید و سپس به سؤال بعد بپردازید.
5. حتی الامکان از شناسایی نام صاحبان اوراق امتحان خود داری کنید.
6. بهتر است سؤالات انشایی را چند نفر (2یا 3نفر) تصحیح کنند و معدل نمره آنها نمره نهایی را تشکیل دهد.
7. نظم اوراق امتحانی را پس از تصحیح هر سؤال به هم بزنید.
8. برای تصحیح اوراق از پاسخنامه استفاده کنید تا در جریان اجزاء بارم مربوط به هر سؤال لحاظ شود.
مزایای سؤالات انشایی
1. سطوح بالای یادگیری (مانند تجزیه و تحلیل، ترکیب و ارزشیابی)
2. طرح سؤالات آسان است.
3. موجب تحریک عادات مطلوب یادگیری مانند عمیق خوانی، کل نگری، درک رابطة جزء و کل و ایجاد ارتباط میان مطالب می شود.
4. عمق یادگیری فراگیران را با این پرسشها بهتر می توان سنجید.
اشکالات سؤالات انشایی
1. تصحیح و نمره گذاری سؤالات دشوار است.
2. پایایی آن ضعیف است.
3. پاسخگویی به سؤالات دشوار است.
4. مقایسه عملکرد فراگیران با یکدیگر دشوار است.
5. زمان امتحان طولانی وخسته کننده می شود.
6. تعداد سؤالات زیاد نیست لذا همة آموخته ها را نمی توان با آنها سنجید.
پیش ازتکثیرواجرای آزمون تشریحی خود ازبابت موارد زیر اطمینان حاصل کنید.
1. آیا سؤالهای شما تنها آن دسته از هدفهای آموزشی را شامل می شوند که با سایر سؤالها به خوبی قابل اندازه گیری نیستند؟
2. آیا سؤالهای شما به هدفهای آموزشیتان مربوط می شوند؟
3. آیا سؤالهای شما طوری نوشته شده اند که آزمون شوندگان را به سوی پاسخهای مورد انتظار هدایت کنند؟
یعنی:
آیاسؤالهابه زمینةمشخصی محدود می شوند؟
آیا کلمات توصیفی مانند حل کنید، مقایسه کنید و بحث کنید را به جای تعریف کنید یا نام ببرید به کار برده اید؟
آیا برای سؤالهای گسترده پاسخ آزمون شوندگان را از طریق دادن راهنماییهای اختصاصی به جواب دادن هدایت کرده اید؟
4. آیاسؤالهای شما موقعیتهای تازه ای را به کار برده اند به گونه ای که اصالت فکری و عمق تفکر آزمون شوندگان را اندازه گیری کنند؟
5. آیا سؤالهای شما از جهات زیر متناسب با آزمون شوندگان هستند؟
سطح دشواری
زمانی که در اختیار آزمون شوندگان قرار می دهید. (زمان برای فکر کردن و زمان برای تولید پاسخ)
پیچیدگی مطلب
6. آیا از همة آزمون شوندگان خواسته اید که همة سؤالها را جواب دهند؟
هنگام نمره گذاری برگه های آزمونهای تشریحی به نکات زیر توجه کنید:
1. یک کلید تصحیح با یک پاسخ نمونه یا الگو تهیه کنید (از تجارب خود در رابطه با آزمونهای قبلی استفاده کنید).
2. همة پاسخهای یک سؤال را ابتدا تصحیح کنید و بعد به سراغ سؤال دیگر بروید.
3. گاه به گاه برگه هایی را که قبلاً تصحیح کرده اید مجدداً تصحیح کنید.
4. برای خوش خطی، تمیزی، املای درست و انشای خوب امتیاز جداگانه ای در نظر بگیرید این موضوع را از قبل به اطلاع دانش آموزان برسانید. در غیر این صورت در نمره گذاری به این موارد توجه نکنید.
5. ورقه ها را بدون دانستن نام صاحبان آنها تصحیح کنید.
6. دربارة نقاط قوت و ضعف پاسخهای دانشجویان پیشنهاد ها و نظرات خود را به طور کتبی در برگه های امتحانی آنها بنویسید. سعی کنید در این باره به طور شفاهی هم با آنها مذاکره نمایید. به عبارت دیگر در مورد عملکرد فراگیران به آنها بازخورد دهید.
7. اگر نتیجة ارزشیابی برای مقاصد مهمی مورد استفاده قرار خواهد گرفت، از یکی دو نفر از همکاران خود بخواهید تا اوراقی را که شما تصحیح کرده اید آنان نیز تصحیح کنند سپس میانگین نمرات را نمره واقعی محسوب کنید.
8. هنگام تصحیح اوراق امتحان هدف آموزشی مورد سنجش را همواره در نظر داشته باشید.
9. آزمونهای تشریحی محدود پاسخ را حتماً با روش تحلیلی تصحیح کنید.
10. پیش از شروع به تصحیح اوراق آنها را مخلوط کنید.